Klebark Wielki (Gross Kleeberg)
Miejscowość położona nad jeziorem Klebarskim w odległości 8 km na wschód od Olsztyna (3 km od Klewek). 27 maja 1357 r otrzymała od Kapituły Warmińskiej akt lokacji (wcześniej znajdowała się tam osada pruska - jeszcze w XIV i XV wieku Prusowie stanowili większość mieszkańców Klebarka Wielkiego, a na początku XVI wieku ksiądz wygłaszał kazania w języku polskim i pruskim).
Podczas wojny trzynastoletniej (1454 – 1466), wieś została zniszczona przez Krzyżaków pod wodzą Jerzego von Schlibena. W drugiej połowie XIX wieku Klebark był wsią kościelną i gminną zarazem, o zabudowie, która przetrwała do dziś. Przy trakcie z Giław do Olsztyna stało kilkanaście domów i szkoła, a główna cześć wsi ciągnęła się za kościołem wzdłuż jeziora.
Do zabytków, które możemy znaleźć w Klebarku Wielkim możemy zaliczyć kościół parafialny, zbudowany w 1892 roku (zabytek grupy IV). Pierwszy kościół w Klebarku Wlk. wybudowano pod koniec XV wieku, należał do dekanatu Dobre Miasto. Nie przetrwały do dziś on nim żadne informacje, dlatego trudno określić kiedy został wybudowany. Wiadomo natomiast, że w połowie XVI wieku postawiono nowy kościół, który został konsekrowany przez ówczesnego biskupa warmińskiego Marcina Kromera 1 sierpnia 1581 roku, ku czci Znalezienia Świętego Krzyża i Nawiedzenia NMP.
Obecny kościół został zbudowany na miejscu poprzedniego, późnogotyckiego i konsekrowany 21 września 1896 roku przez biskupa Andrzeja Thiela. Jest to trójnawowa, halowa budowla w stylu neogotyckim z wyodrębnionym prezbiterium. W nawie głównej i nawach bocznych znajdziemy krzyżowo-żebrowe sklepienia. Na wieży kościoła znajduje się zegar z 1895 roku. Zachowała się ława gdańska (XVII w) oraz paramenty liturgiczne (XVIIIw): puszka późnobarokowa z 1756 roku wykonana w warsztacie złotniczym Jana Gesse w Olsztynie, trybularz, łódka z około 1750 roku (tego samego warsztatu) i kielich z 1751 roku fundacji ks. Piotra Szulca (proboszcza w Klebarku). Należy też zwrócić uwagę na neogotycką ambona, z umieszczonymi na niej figurami Chrystusa i Czterech Ewangelistów oraz granitową chrzcielnicę z gotyckim ornamentem. Ostrołukowe okna zdobią witraże o tematyce zaczerpniętej z różańca świętego. Warto też zobaczyć i posłuchać organy z 1894 roku.
Malownicze jezioro Klebarskie (nad którym położona jest wieś) składa się z dwóch akwenów połączonych ze sobą długim i wąskim i silnie zarośniętym kanałem - przewężeniem. Na akwenie zachodnim znajdują się trzy wyspy. Do zbionika dopływa strumyk z Jeziora Linowskiego koło Klewek, którego ujście znajduje się przy brzegu zachodnim.
Jezioro Klebarskie to prawdziwy raj dla wędkarzy. Można w nim łowić niemal wszystkie gatunki ryb słodkowodnych, od płoci i leszczy poczynając, poprzez liny, a na okoniach, sandaczach, szczupakach i wegorzach kończąc.
Z innych ciekawostek godnych podkreślenia należy wymienić, że urodził się tu Jan Liszewski (1852 – 94), nauczyciel i redaktor ”Gazety Olsztyńskiej”. W Klebarku zachowały się także 2 kapliczki i plebania z ok. 1800 roku.
Bartołty Wielkie (Gross Bartelsdorf)
Letniskowa wieś lokowana w 1379 roku przez biskupa warmińskiego Henryka Sorboma, oddalona o ok. 10 km na południowy - wschód od Barczewa. Położona jest między jeziorem Tumiańskim i Bartołt Wielki, nad rzeką Pisą Warmińską.
We wsi znajdziemy murowany barokowy kościół z XVI wieku. W nawie kościoła znajduje się drewniany osiemnastowieczny strop, a w ołtarzu głównym (1700 rok) obraz przedstawiający św. Jakuba. Przypory wskazują, że mury kościoła pochodzą jeszcze z budowli gotyckiej.
Wieś była wielokrotnie niszczona podczas wojen polsko–krzyżackich. Poza kościołem do zabytków wsi możemy zaliczyć dwie dziewiętnastowieczne kapliczki przydrożne.
Labuszewo (Hozambork)
Wieś powstała przed 1399 rokiem, swoją nazwę zawdzięczająca Bogumiłowi Labuszowi (1860–1919, przywódcy polskiego ruchu ludowego na mazurach, współzałożycielowi pisma „Mazur” i Banku Mazurskiego). W marcu 1923 roku w prywatnym mieszkaniu Labusza (juniora) odbyło się zebranie założycielskie Zjednoczenia Mazurskiego, odradzające ruch polski po klęsce plebiscytowej. W Labuszewie mieszkał także Gustaw Leyding (1865–1948) - współzałożyciel Mazurskiej Partii Ludowej.
Na zachód od Labuszewa można podziwiać łąki powstałe przez osuszenie jezior Gisielskiego i Kaliskiego.
Kubułty (Kobulten)
Wieś malowniczo położona wśród wzgórz i lasów (2 km na północ leży najwyższe wzniesienie środkowej części Mazur i Ządzborskiego pasma - bezimienne wzgórze o wysokosci 219 m.n.p.m.). Znajdziemy tu dwa kościoły: ewangelicki i katolicki. Pierwszy to klasycystyczny budynek z czworoboczną wieżą, wznoszący się na wzgórzu na północ od wsi (obecnie ruiny), a drugi kościół położony jest we wsi, wybudowany w stylu neogotyckim z wysoką wieżą. W ogrodzie plebanii ewangelickiej można zobaczyć okazałą lipę w sąsiedztwie której jest ładny park dworski.
Sorkwity (Sorquitten)
Miejscowość położona przy drodze Olsztyn–Mrągowo, na przesmyku między jeziorem Gielądzkim i Lampackim, w okolicy, którą niemieccy geografowie uważają za najpiękniejszą na Mazurach.
Jako dobra rycerskie Sorkwity nadane zostały przez Wielkiego Mistrza Winrycha von Kniprode braciom Chrystianowi i Ottonowi von Oelsenom w 1379 roku. W połowie XV wieku dobra kupili von Schliebenowie, za ich czasów (1593 – 1607) nad brzegiem jeziora Gielądzkiego wybudowano murowany kościół z czworoboczną wieża (kilkakrotnie przebudowany w latach 1698–99, wieża o gotyckim wyglądzie została zbudowana w latach 1701–12).
Ozdobą kościoła jest bogato zdobionyołtarz z roku 1715, kazalnica z roku 1694 (dzieło rzeźbiarza Riga z Królewca), barokowa ławka kolatorska z początków XVIII wieku oraz rzeźbiony konfesjonał.
Przed kościołem znajduje się grobowiec z piaskowca pastora Krügera (zmarł w 1737 roku) oraz obelisk upamiętaniający urodzonego w Sorkwitach Jana Fryderyka Goerke (1750-1822), twórcę służby zdrowia w armii pruskiej.
Majątek Sorkwity należał do możnych rodów niemieckich (w latach 1750-1804 należał do polskiej rodziny Bronikowskich). W 1804 roku majątek kupił wywodzący się z Kurlandii baron Ernest Fryderyk Gottlob von Mirbach a w latach 1922-1945 Bernard von Paleske. Pałac w Sorkwitach wzniesiony został nad jeziorem Lampackim przez ród Mirbachów w latach 1850-1856. Założony na rzucie zbliżonym do litery U, ukształtowany na zasadzie przenikających się, zróżnicowanych wysokością i wielkością brył, z dominującą, oktagonalną wieżą w północno-wschodnim narożu. Od strony północno-zachodniej pałacu wzniesiono budynek wozowni, który formą przypomina wieżę zamkową z basztami na narożach.
W sierpniu 1914 roku pałac znalazł się na linii przemarszu wojsk rosyjskich i spłonął, ocalały podobno tylko mury magistralne. Odbudowany w latach 1922-1923 pałac wojnę przetrwał do dobrym stanie, rozgrabiono jedynie wyposażenie wnętrz.
Od kilku lat pałac wraz z parkiem jest własnością prywatną, mieści się tu hotel i restauracja.
Tutaj: PKP, PKS, apteka, sklepy.
W Sorkwitach, u stóp pałącu, ma swój początek najsłynnienszy na Mazurach szlak kajakowy, prowadzący malowniczą rzeką Krutynią aż do Wielkich Jezior Mazurskich (ponad 100 km długości).
Warto też zobaczyć wiadukt kolejowy z XIX wieku nad strugą łączącą jeziora.
Stanclewo
Miejscowość położona nad jeziorem Jelmuń w odległości 10km na wschód od Biskupca. Lokacja w 1589 r. przez biskupa Ilozjusza. W okresie 20-lecia międzywojennego istniały tu cztery polskie organizacje. Stanclewo było prężnym ośrodkiem polskości. Zachował się dom, w którym mieściła się polska szkoła. Kościół z 1907 roku. Tutaj urodził się jeden z czołowych organizatorów życia polskiego na Warmii, Jan Lubomirski, muzyk (autor m.in. Pieśni Warmii i Mazur).
W oklicy znajduje się grodzisko wczesnośredniowieczne.
Biskupiec (Bischofsburg)
Miasto nad rzeką Dymer. Pierwsze wzmianki z 1389 r. mówią o istnieniu drewnianego zamku strzegącego szlaku Warszawa-Królewiec. Prawa miejskie nadano w 1395 roku przez biskupa Henryka III Sorbona. W 1414 r. miasto zostało zniszczone i częściowo wyludnione podczas tzw. wojny głodowej (1414), a następnie zanotowano stopniowy napływ osadników z Mazowsza, który trwał aż do XVII w. W czasie wojny trzynastoletniej (1454-1466) Biskupiec spłonął wraz z zamkiem, którekgo nigdy już nie odbudowano. Miasto ucierpiało też w czasie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521, a w roku 1659 spalili je Branderburczycy. W latach 1466-1772 Biskupiec należał do Polski.
W okresie I wojny światowej Biskupiec nie był bezpośrednio narażony na działania wojenne, za to II wojna światowa przyniosła miastu zniszczenia. Z ważniejszych faktów z czasów II Wojny należy wspomnieć o istnieniu na tym terenie trzech obozów jenieckich: obozu "Anker", znajdującego się między dzisiejszymi ulicami Słowackiego, Ostre Koło i cmentarzem, obozu "Kraks" w pobliżu jeziora Kraks oraz obozu na terenie browaru.
W pobliżu rynku znajduje się kościół św. Jana Chrzciciela z 1580 roku, pierwotnie gotycki, przebudowany w latach 1728-1735 i w 1903 roku. Kamieniczki z przełomu XIX i XX wieku oraz kościół ewangelicko-augsburski (obecnie katolicji)z XIX wieku.
Na terenie gminy Biskupiec znajdują się rezerwaty przyrody, pomniki przyrody, parki podworskie i krajobrazowe oraz dobry stan środowiska, a cały obszar gminy włączony został w granice -"Zielonych Płuc Polski".
Tutaj: PKP, PKS, poczta, kino, banki, apteka.
informacje
