Spis treści 

Giżycko (Lec)

Województwo warmińsko-mazurskie, powiat giżycki, gmina Giżycko.
Lötzen, Ostpreussen, Kreis Lötzen (- 1945).
Lokalizacja: 54.0364N, 21.7667E [pokaż mapę]

Pomnik poległych

Znajdujący się obok giżyckiego zamku i odsłonięty we wrześniu 1924 roku pomnik poświęcony był pamięci poległych w czasie oblężenia Twierdzy Boyen w 1914 roku. Został zniszczony po roku 1945, zaś zachowana, schodkowa podstawa pomnika istniała do ok. 2008/2009 roku, kiedy to została usunięta podczas budowy hotelu St. Bruno.

2008-05-08

Fot. Krzysztof Stachowski

Zdjęcia archiwalne

Pomnik 5. oddziału karabinów maszynowych

Znajdujący się przed pocztą pomnik upamiętniał żołnierzy 5. oddziału karabinów maszynowych (Maschinengewehr-Abteilung Nr.5). Został odsłonięty 1 czerwca 1924 r. Niezachowany. Obecnie w tym miejscu znajduje się fontanna.

"Weltkrieg 1914-18 • Zur …. Er…. • den gefallenen Kameraden • des Masch. Gewehr.. •• DEN HELDEN".

2007-09-08

Fot. Grzegorz Putkowski

Zdjęcia archiwalne

Fot. N/N

Pomnik 82. pułku artylerii polowej

Znajdujący się w lesie miejskim pomnik upamiętniał żołnierzy 82. (2. mazurskiego) pułku artylerii polowej (2. Masurisches Feldartillerie-Regiment Nr. 82). Zachowany cokół (wraz z jedną z płyt, na której opisano wojenny szlak bojowy jednostki) i fragment rzeźby. Autorem pomnika był Georg Fuhg z Pieniężna.

"DEM • GEDÄCHTNIS • UNSERER GEFALLENEN • KAMERADEN • DAS • KÖNIGL. PR. 2. MAS. • FELDARTILLERIE • REGIMENT No. 82".

"1914: TANNENBERG • AN DEN MASURISCHEN SEEN • VORMARSCH AUF WARSCHAU • SCHLACHT BEI LODSZ • KÄMPFE IN NORDWEST POLEN • 1915: KÄMPFE UM BOBER UND NAREW • VOR OSTROLENKA • VOR NOWOGEORGIEWSK • VOR GRODNO BIS ZUR BERESINA • 1916: VOR DÜNABURG • AM STOCHOD • AUF DEM RÜMANISCHEN KRIEGSCHAUPLATZE • 1917: KÄMPFE AM PRIESTERWALD • AM CHEMIN DES DAMES • AM WINTERBERG • VOR VERDUN • VOR REIMS • 1918: GROSSE SCHLACHT IN FRANKREICH • ANGRIFF AUF DEN CHEMIN DES DAMES • ANGRIFFSSCHLACHT AN DER MARNE • ABWEHRSCHLACHTEN ZWISCHEN SOISSONS UND REIMS • IN DER CHAMPAGNE UND • AN DER OISE".

2008-08-20

Fot. Krzysztof Stachowski

Zdjęcia archiwalne

Mozaika na kościele

Kościół katolicki został konsekrowany w 1938 r. i otrzymał nazwę St.-Bruno-Gedächtniskirche czyli św. Brunona i Pamięci. Drugi człon nazwy miał upamiętnić żołnierzy niemieckich poległych na wschodzie w czasie I WŚ. Kościół był przesiąknięty symboliką wojenną m.in. kształt wieży, miecze na tarczy zegara, monumentalna płaskorzeźba nad wejściem do kościoła ukazująca św. Brunona po środku, po jego lewej stronie brata-rycerza krzyżackiego, zaś po prawej współczesnego żołnierza niemieckiego z karabinem (autorstwa Leo Landmanna z Gdańska). Po drugiej wojnie światowej z frontonu na życzenie wiernych zniknęła dawna wojenna symbolika, wpierw zastąpiono ją drewnianym krzyżem. Potem w 1973 r. powstał projekt Z. Konarzewskiego mozaiki ukazującej św. Brunona w otoczeniu wojów pruskich. Ukończono ją w 1975 r.

Źródło: G. Białuński "Giżycka tradycja św. Brunona" [w:] giżycko.pl, dostęp 2012-11-30

2007-09-08

Fot. Grzegorz Putkowski

Zdjęcia archiwalne

Kwatery na cmentarzu miejskim

Kwatera wojenna

Kwatera była ulokowana w wydzielonej części dawnego cmentarza miejskiego. Stanowiła miejsce spoczynku 264 żołnierzy armii niemieckiej oraz 17 żołnierzy armii rosyjskiej (liczba za opracowaniem: Heinemann, Kämpfe um Lötzen in den Kriegsjahren 1914/15). Kwatera została zniszczona po 1945 r. Na jej terenie dokonywano nowych pochówków, dopóki nie założono cmentarza komunalnego w północnej części miasta. Obok kwatery znajdował się pomnik, poświęcony poległym w czasie I wojny światowej. Na pomniku umieszczony był stylizowany wizerunek żelaznego krzyża oraz napis "UNSEREN HELDEN 1914 - 1918". Napisy zostały usunięte po 1945 r.

W 1993 r. na dawnym pomniku poległych umieszczono tablicę o treści:"Dla upamiętnienia miejsca spoczynku 264 żołnierzy niemieckich i 17 rosyjskich poległych w czasie I wojny światowej. GIŻYCKO 08.1993 r.". Wokół obelisku ułożono 39 betonowych płyt nagrobnych (tzw. poduszek) z danymi poległych żołnierzy, spoczywających pierwotnie na terenie kwatery wojennej. Zachowane płyty upamiętniają 63 żołnierzy armii niemieckiej (w tym 2 o nieznanej tożsamości) oraz 3 żołnierzy armii rosyjskiej (w tym 2 o nieznanej tożsamości).

Na przełomie października i listopada 2021 r. pomiędzy powojennymi pochówkami odkryto 3 kolejne betonowe płyty nagrobne, na których umieszczono dane 9 poległych żołnierzy armii niemieckiej.

2010-11-12

Fot. Grzegorz Putkowski

2007-09-08

Fot. Grzegorz Putkowski

2006-07-01

Fot. Grzegorz Putkowski

Zdjęcia archiwalne

Spis poległych

D. Semmter, Fortifik. Lötzen, † 22.2.15
A. Brüggemann, 2. L. Btl. 87, † 4.3.15
Russe Milien
A. Theus, 2./Ldst. Btl. Konitz, † 11.12.14
F. Freiwald, L.I.R. 18, † 10.10.16
M. Wassmuth, 3. Batt. F.A. Ers. Batl. 22, † 14. u. 17.2.15
R. Stinski, 4./I.R. 175, † 14. u. 17.2.15
A. ..., 4./L.I. Btl. 47, † 7.2.15
Matter, Feld Masch. Gew. Z. 13, † 5.2.15
F. Gawehn, 5./Füs. R. 33, † 15.12.14
W. Kömmling, 6./Füs. R. 33, † 15.12.14
F. Dege, 7./Füs. R. 33, † 15.12.14
H. Neumann, 3./L.I. Btl. Königsb., † 5.12.14
A. Krull, 3./Ldst. Btl. Neustrelitz, † 5.12.14
unbek. Deutsche, † 5.12.14
F. Külling, 3/R.I.R. 256, † 4.7.15
W. Hirsch, 3/Arm. Batl. 42, † 5.5.15
K. Roß, R.I.R. 151, † 15.5.16
A. Paschen, 4./Ldst.I.Batl. Allenstein, † 28.1.17
F. Kuberski, 2.Esk. Hus.R.5, † 12.6.16
P. Preuß, 2/I.R. 147, † 28.1.15
O. Remer, 4./L.I. Btl. Schlawe, † 28.1.15
H. Kühn, 6./L.I.R. 76, † 18-20.12.14
F. Wrzat, 4./L.I.R. 5, † 18-20.12.14
H. Hatmann, 3. F.A.R. 22, † 18-20.12.14
G. Grabs, 2./I.R. 148, † 24.7.15
J. Külzer, I.R. 52, † 20.2.16
E. Stangenberg, 3./Btl. Graudenz, † 9.11.14
W. Roßmann, 4/I.R.147, † 5.11.14
M. Setter
?. Fritz, 1./L.I.R. 5,  †?
A. Dzielak, 3./ I.R.147, †?
Schaletzki, 4./Füs. R. 33, † 15-17.12.14
H. Bredau, 6./Füs. R. 33, † 15-17.12.14
A. Zielinski, 10./I.R. 147, † 15-17.12.14
E. Genrich, 1./L.I.R. 87, † 6. u. 7.2.15
J. Richter, 1./Batt. F.A.R. 7, † 6. u. 7.2.15
Lengwenat, 2./Füs.R. 33, † 25.12.14
O. Böhnke, 3./Füs.R. 33, † 25.12.14
A. Dembeck, 1./Ldst. Btl. Lötzen, † 25.12.14
? Krüger, ?/Ldst. Btl. Bartenstein, † 25. u. 26.12.14
W. Cramer, ?/L.I.R. ?, † 25. u. 26.12.14
2 Russen
H. Gast, I.R.147, † 8.3.17
G. Fischer, 1./Arm. Batl. 15, † 7.4.15
O. Abromeit, Fuhrpark. Kol. 2, † 8.12.14
W. Pahle, 7./F.A.R. 4, † 4. u. 6.12.14
P. Pillack, 3./Füs.R. 33, † 4. u. 6.12.14
A. Schröder, 3./Arm. Batl. 43, † 5.4.15
F. Spork, F.A.R. 1, † 5. u. 7.1.15
Wermelskirche?, 5./I.R. 45, † 5. u. 7.1.15
Ch. Jansen, † 27.9.15
1. unbek. Deutcher
G. Schimkat, 2/I.R. 147, † 15.1.15
J. Brinski, 1./L.I.R. 18, † 15.1.15
F. Schukar, Ers. M.G. Zug 20.A.K., † ?.1.15
S. Eble, 2./Arm. Btl. 107, † 22.6.15
L. Kühne, 1./Arm. Btl. 99, † 22.6.15
F. Rosinski, 5./Fest. Train. Abt. 14, † 23.6.19
G. Noeßke, F.A.R. 22, † 17.6.17
H. Feuquet, 4./Ldst.I.Batl. Neustrelitz, † 25.12.14
G. Karsten, 4./Ldst.I.Batl. Dt. Eylau, † 25.12.14
H. Springer, † 25.12.14
M. Haselhorst, 1./L.I.R. 76, † 11 u. 12.12.14
W. Bechtold, 2./L.I. Batl. Darmstadt, † 11 u. 12.12.14
H. Timm, 9./L.I.R. 76, † 25.11.14

J.[akob] Twardowski [Twardowsky], 2./I.R.147, † 26.1.15
P.[aul] Gerschel, 2./I.R.147, † 26.1.15
F.[ritz] Obermeyer, 6./I.R.33, † 26.1.15
F.[ranz] Urbaneck, 9./Füs.R.33, † 13-15.12.14
M.[ax] Schuppmann, 10./Füs.R.33, † 13-15.12.14
F.[ranz] Gringel, 5. Batt. F.A.R. 1, † 13-15.12.14
?. Grieser, Fortifik. Lötzen, † 23.1.15
?. Süter, Fortifik. Lötzen, † 23.1.15
F. Smollick, † 23.1.15

Płyty nagrobne

Dwie płyty nagrobne poświęcone żołnierzom armii niemieckiej, poległym w czasie I WŚ, znajdują się na składowisku płyt w północno-wschodniej części dawnego cmentarza miejskiego. Co najmniej jedna z płyt pochodzi z terenu kwatery wojennej (jest widoczna na archiwalnych widokówkach).

2010-11-12

Fot. Grzegorz Putkowski

Zdjęcia archiwalne

Fot. ze zbiorów deutsche-kriegsgeschichte.de

Spis poległych

Friedr. Krauss
Franz Symanzik, Offz. Stellv. i. I.R. 43, geb. 10.9.1886, gef. 29.1.1915

Cmentarz wojenny

Zlokalizowany przy ul. Moniuszki, obok jeziora Popówka Mała. Według tablicy informacyjnej miejsce spoczynku 243 żołnierzy armii niemieckiej i 175 żołnierzy armii rosyjskiej poległych podczas I wojny światowej (liczba za opracowaniem: Heinemann, Kämpfe um Lötzen in den Kriegsjahren 1914/15) oraz 7 żołnierzy niemieckich, którzy zginęli w latach 1939-1945. Na cmentarzu dokonywano również pochówków jeńców wojennych z obu wojen światowych, w tym żołnierzy polskich wziętych do niewoli w 1939 r.

2009-07-05

Fot. Dariusz Felba

2002-08-17

Fot. Piotr Gapiński

2001-08-25

Fot. Piotr Gapiński

Plan założenia

Zdjęcia archiwalne

Spis poległych

Leutnant August May, Inf. Regt. 147, † 12.12.14

Ers. Res. P. Waitka, Inf. Regt. 227, † 24.10.14
Wehrm. Wittich, Res. Art. Regt. 49, † 24.10.12
Musket. Sander, Inf. Regt. 225, † 24.10.12
Gfr. Burgmann, Res. Art. Regt. 49, † 24.10.12
Ers. Res. W. Margnes, Inf. Regt. 227, † 24.10.14
Kriegsfrw. W. George, Inf. Regt. 231, † 25.10.14

Fusil. Ad. Horstmann, Gren. Regt. 5, † 16.9.14
Grend. F. Gonschorreck, Gren. Regt. 4, † 16.9.14
Musk. Hermann Post, Inf. Regt. 176, † 17.9.14
Musk. B. Wischnowski, Inf. Regt. 128, † 12.9.14
Musk. B. Radziong, Inf. Regt. 129, † 16.9.14
Wehrm. Aug. Rumpelt, Inf. Regt. 33, † 16.9.14
Reserv. Waschkewitz, Inf. Regt. 128, † 12.9.14
Musk. Albert Grunherd, Inf. Regt. 44, † 18.9.14
Jäger Karl Buchholz, Jäg. Regt. zu Pf. 4, † 19.9.14
Inftr. G. Schmuschka, Russ. I. Regt. 170, † 19.9.14
Gefr. Sieder Banni, Russ. I. Regt. 302, † 16.9.14

Luftschiffer August Wilk, Luftschifferabt. 8, † 8.10.14
Maurermeister H. Brandenburg † 9.10.14
Armierungssoldat Julius Gerber, Fortifikation Lötzen, † 13.1.15
Beamt. St. Vertr. Karl Bornel, Garn. Lat. z. Lötzen, † ?.6.16
Pionier Fritz Gabriel, 6. Minenw. Batl. Arys, † 3.1.17
Kriegsinvalide Franz Foltin, † 2.9.17
Ok. Handw. Emil Sbrzesny, Bekl. Batl. Elbing, † 30.6.18
Walter Hering, Leutnant d. R. im Fussartl. Regt. Nr. 1 Ritter d. EK, * 15.10.1895 † 24.10.1918
Sergeant Rudolf Seneberg, Landst. Batl. Lötzen, † 21.12.18
Landsturmann Albert Schulz, 2. Komp. Arm. Batl. 108, † 25.10.18
Kanonier Wilhelm Bartschm, Ers. Batl. Fuszartl. Regt. 22, †23.7.18
Telegrafist Eugen Brumm, Festfernspr. Abt., † 16.1.19

Infantrist M. Sandiganow, Russ. Inf. Regt. 202, † 2.11.18
Schütze Grigori Vasilenko, Russ. Schützen Regt. 8, † 18.10.17
Infantrist Iw. Schmacionek, 5. Kaukas Etap. Batl., † 5.6.15
Infantrist Iwan Rosmkow, Russ. Inf. Regt. 171, † ???

Soldat ?? Serbin, Rumane, † 15.5.17
Infantrist Josef Cardelli, Ruman. Inf. Rgt. 41, † 29.3.17
Infantrist Aga Laidbatalow, zu Turkes Inf. Regt. 4, † 6.5.16
Belgier Lux Bauderie, † 13.9.17
Belgier Julius Debonte, † 22.2.17
Belgier Oskar Martinet, † 6.2.17

Garnisonpfarrer Gottfried Bienk

Kriegsverletzter Willi Sokoll, Vers. Stell Lötzen, † ?6.1.20
Hilfswochim, Erlih Goy, Schutzpolizei Lötzen, 12.?.21
Oberschütze Ernst Chlensch, III. Inf. Regt. 2, † 2.6.22
Kanonier Paul Hennig, 5. Artl. Reg. Allenstein * 13.9.14, † 17.11.34

Źródło: zachowane inskrypcje

/?/
Generalmajor v. Blankensee, geb. 22.II.1858, gest. 14.XI.1914

/127/
Leutnant im I.R. 147 August May, geb. 20.2.1882, gest. 10.12.1914

/47-48/
Res. Garbe, I.Rgt. 10/129, gest. 11.9.14
Gefr. Emil Mrotzeck, Jäg.R.z.Pfd. 2/10, gest. 9.9.14
Utffz. Oskar Rosinski, Ostpr.Ul.R. 5/8, gest. 10.9.14
Kurt Wetzel, Inf.Rgt. 10/129
Musk. Nelson, Inf.Rgt. 10/129
Unbek. Erk. M. 201 Gren. Rgt. K.F.III 10. K. --> Füs.Heinr.Menke, Fr.(Gr.?)R.10/1 K.F.III, gest.12.9.14
Vizef. Polzin, Inf. Rgt. 1/141
Res. Boleslaw Goliembiewski, I.R. 3/141, gest. 9.9.14
Gefr.d.R. Stanislaus Siszynski, I.R. 8/61, gest. 9.9.14
Res. August Sprafke, I.R. 10/61, gest. 9.9.14
Hellmann, I.R. 1/129
2 unbekannte Deutsche

/48/
die Russen Prachocki Aliachi, gest. 12.9.14
Saczyk Russ. Artl.R. 43, gest. 12.9.14
14 unbekannte Russen

/49/
Musk. Albert Lintzen, I.R. 4/43, gest. 14.9.14
Res. Joseph Otten, Gren.R. 4/5, gest. 14.9.14
Wehrm. Albert Pieper, Inf. R. 1/129, gest. 13.9.14
Res. Bruno Kunz, Inf. Regt. 8(?)/43, gest. 12.9.14
Res. Lock, Inf. Regt. 10/129, gest. 12.9.14
Feldw. Reinhold Jaeckel, I.R. 9/128, gest. 14.9.14
Gefr. Heinrich Schnorr, Gren.R. 2(6?)/1, gest. 14.9.14
Gefr. Fritz Krause, Gren.R. 2/1, gest. 15.9.14
Wehrm. Wilh. Wabdo (Willi Waldow),  I.R. 11/129, gest. 13.9.14
Musk. Stegemann, Inf.R. 10/61, gest. 12.9.14
Musk. Krebs,  Inf.R. 6/129, gest. 13.9.14

/45/
[Dum]ke, F.A.R. 5/15, gest. 1.10.14
[Albers], Gren.R. 9/1, gest. 3.10.14
Zurawski, Feld.R. (?)/71, gest. 5.X.14
Obischewitz, gest. 2.10.14
Nikolai Berewow, gest. 3.10.14

/45/
Res. Otto Kreft, I.R. 1/128, gest. 28.9.14
Kan. Otto Teichmann, Sächs.Kav.R. Borna, 30.9.14
Pion. Max Putscka, Pion.Btln. 1/1, 1.10.14

/45/
die Russen Feldw. Polnitschak, gest. 26.9.14
die Russen Gem. Proligien, gest. 27.9.14
die Russen Saeaeff Gabdulchair, gest. 29.9.14

/44/
Sergt. Berhard Sziedat, Fußa.R. 1/1, gest. 23.9.14
Utffz. Leon Wodiczka, I.R. 3/45, gest. 24.9.14
Wehrm. August Klingbeil, I.R. 11/33, gest. 23.9.14
Res. August [Rickert]
Res. Robert [Bruck]
Jg. Hugo Sch[auffler]

/44/
[Ser]gei Kulakow, gest. 24.9.14
[...], Russ.I.R. 172, gest. 25.9.14

/54/
Wehrm. Peter Mocek, I.R. 9/33, gest. 19.9.14
Gefr. Joseph Klesmitt, I.R. 1/128, gest. 21.9.14
Musk. Fritz Bromund, I.R. 2/152, gest. 21.9.14
Gren. Hugo Siebel, Gren.R. 4/4, gest. 21.9.14
Gren. Schüler, Gren.R. 6/5, gest. 21.9.14

/54/
Russe Pu[...]
Russe Turk[...]
Russe Beli[...]

/?/
Offz. Stelv. Ernst Krüger, Landw. Inf.Regt. No.5
Res. [Johann] Lengowski [Fortifikation Lötzen]
Gefr. [Otto?] Kuntermann [Grenadier Regiment 3]
Wehrm. Kwiatkowski

/?/
Inf. Ferdinand Pfeiffer, I.R. 10, gest. 15.10.14
Wehrm. Otto Tschöpel, I.R. 12/225, gest. 16.10.14
3 unbekannte deutsche Soldaten

/43/
Ers. Res. Paul Woithe, I. R. 9/227, gest. 24.10.14
Ldst. Wittig, R.A.R. 49, gest. 24.10.14
Inf. Sander, R.I.R. 11/225, gest. 24.10.14
Gefr. Burgmann, Felda.R. 5/49, gest. 24.10.14
Ers. Res. Wilh. Margner, I.R. 5/227, gest. 24.10.14
Kriegsfr. Willi George, I.R. 2/231, gest. 25.10.14

/?/
Alexander Mitt, 5. Komp. Russ. Inf. Rgt. 252, gest. 18.8.15

Źródło: archiwalne zdjęcia i pocztówki

Jean Forger, † 4.8.16

Źródło: archiwalne dokumenty